Meaning of Yantra, Tantra and Mantra

 

From

http://bharatkalyan97.blogspot.in/2014/05/mantra-tantra-yantra-all-three-symbolic.html

 

Mantra, tantra, yantra: all three symbolic forms: word, cord, bind

By

Dr S. Kalyanaraman.

 

Yantra (यन्त्र) is the Sanskrit word for "instrument" or "machine". Much like the word "instrument" itself, it can stand for symbols, processes, automata, machinery or anything that has structure and organization, depending on context. 

 

Stella Kramrisch defined a yantra as "a geometrical contrivance by which any aspect of the Supreme Principle may be bound to any spot for the purpose of worship. It is an artifice in which the ground is converted into the extent of the manifest universe." (Stella Kramrisch, The Hindu Temple, 1946) 

yam meaning to control or subdue; -tra is an indo-european suffix meaning ' instrument', found in Latin aratrum and in tantra and mantra. 

 

यन्तृ a. [यम्-तृच्] 1 Restraining, curbing, control- ling. -2 Guiding, directing. -m. 1 A director, governor, ruler. -2 A driver (as of an elephant, carriage &c.), coachman, charioteer; यन्ता गजस्याभ्यपतद् गजस्थम् R.7.37; अथ यन्तारमादिश्य धुर्यान् विश्रामयेति सः 1.54; Bhāg.8.11. 17; Ki.7.32; सव्यो$पि सानुनयमाकलनाय यन्त्रा Śi. -3 An elephant-driver or rider. यन्त्र् 1, 1 U. (यन्त्रति-ते, यन्त्रयति-ते) 1 To restrain, curb, check; शापयन्त्रितपौलस्त्यबलात्कारकचग्रहैः R.1.47. -2 To bind, fasten. -3 To force, oblige, compel. यन्त्रम् [यन्त्र्-अच्] 1 That which restrains or fastens, any prop or support, a stay; as in गृहयन्त्र (see the quotation under this word.). -2 A fetter, band, fastening, tie, thong, rein; छेदने चैव यन्त्राणाम् Ms.8.292. -3 A surgical instrument, especially a blunt instrument (opp. शस्त्र). -4 Any instrument or machine, an appliance, a contrivance, implement in general; कूपयन्त्र Mk.1.6 'a machine for drawing up water from a well'; so तैल˚ (cf. यन्त्रं तिलपीडनकम् Chandu Paṇdita on N.1.6;22.87); जल˚ &c. -5 A bolt, lock, key; यन्त्रैरुद्घाटयामास सो$पश्यत् तत्र बालकम् Mb.3.39.6. -6 Restraint, force. -7 An amulet, a mystical or astrono- mical diagram used as an amulet. -8 A boring machine; दन्तौघयन्त्रोद्भवश्वभ्राली N.22.15. -बद्ध a. having a mechanical contrivance; यन्त्रबद्धतलाव- पातं कारयेत् Kau. A.1.2. -मार्गः a canal or an aque- duct. -मुक्तम् a kind of weapon. -विधिः m. the science of surgical instruments. -शरः an arrow or any missile shot off by means of machinery. -सद्मन् n. an oil-mill. -सूत्रम् the cord attached to the mechanism of a doll or puppet. यन्त्रकः [यन्त्र्-ण्वुल्] 1 One well acquainted with machinery. -2 A mechanist; Rām.2.8.1 (com. यन्त्रका जलप्रवाहादियन्त्रणसमर्थाः). -3 A restrainer, controller, sub- duer. -कम् 1A bandage (in medic.). -2 A turner's wheel or lathe. -3 A hand-mill. -4 A sack; निधीयमाने भरभाजि यन्त्रके Śi.12.9. यन्त्रणम् णा [यन्त्र्-ल्युट् वा टाप्] 1 Restraining, curbing, stopping; करयन्त्रणदन्तुरान्तरे व्यलिखच्चञ्चुपुटेन पक्षता N.2.2. -2 A restraint, restriction; check; ह्रीयन्त्रणां तत्क्षणमन्वभूवन्नन्योन्यलोलानि विलोचनानि Ku.7.75; R.7.23; गुरुजनयन्त्रणा K.94. -3 Fastening, binding (बन्ध); निबिडपीनकुचद्वययन्त्रणा तमपराधमधात् प्रतिबध्नती N.4.1. -4 Force, compulsion, constraint, trouble, pain or anguish (arising from compulsion); अलमलमुपचारयन्त्रणया M.4. -5 Guarding, protecting. -6 A bandage. यन्त्रित p. p. [यन्त्र्-क्त] 1 Restrained, checked, curbed, controlled, confined. -2 Fastened, bound; धन्या वयं यदस्माकं स्नेहकारुण्ययन्त्रिताः Mb.3.1.33. -3 Fettered, chained. -4Subject to. -5 Instigated; तेनैव शत्रुं जहि विष्णु- यन्त्रितः Bhāg.6.11.2. -6 Disciplined by rules; ब्राह्मणं यन्त्रिता राजन्नुपस्थास्यामि पूजया Mb.3.34.1. -7 Drawn well (दृढाकृष्ट); ततः शरैर्दीप्तमुखैर्यन्त्रितैरनुमन्त्रितैः Mb.3.167.26. -8 Attracted; अथवा मदभिस्नेहाद् भवत्यो यन्त्रिताशयाः Bhāg. 1.29.23. -Comp. -कथ, -वाच् a. 'tongue-tied', forced to be silent.

The earliest documented use of the word "Tantra" is in the Rigveda (X.71.9). In the metaphor of Rigveda, tantra is a loom (or weaving device). (tan) copious and profound matters, especially relating to the principles of reality (tattva) and sacred mantras, and because it provides liberation (tra), it is called a tantra.  

तन्त्रम् 1 A loom; तदा$पश्यत् स्त्रियौ तन्त्रे अधिरोप्य सुवेमे पटं वयन्त्यौ Mb.1.3.144. -2 A thread. -3 The warp or threads extended lengthwise in a loom; सिरीस्तन्त्रं तन्वते अप्रजज्ञयः Rv.1.71.9. तन्त्र् 1 U. (तन्त्रयति-ते, तन्त्रित) 1 To rule, control, govern; प्रजाः प्रजाः स्वा इव तन्त्रयित्वा Ś.5.5. -2 To per- form or go through in order; तेन तन्त्रयतस्तन्त्रं वृत्तिः स्यात्तत्त- दाचरेत् Mb.12.215.21. -3 To maintain by discipline, keep in order. -4 (Ā.) To support, maintain (as a family). The regular order of cere- monies and rites, system, framework, ritual; कर्मणां युगपद्भावस्तन्त्र Kāty.; अशक्यं हि उत्तरं तन्त्रं कर्तुम् । ŚB. on MS.1.2.57. -7 Main point; प्रकर्षतन्त्रा हि रणे जयश्रीः Ki.3.17. -8 Principal doctrine, rule, theory, science; विधिनोपचरेद्देवं तन्त्रोक्तेन च केशवम् Bhāg. 11.3.47; जितमनसिजतन्त्रविचारम् Gīt.2. तन्त्रणम् Maintenance of order, discipline, government; न जीवत्यधनः पापः कुतः पापस्य तन्त्रणम् Mb.5.17.11.तन्त्रता 1 Arranging into a system. -2 Dependence, subjection.तन्त्रायिन् m. The sun; तन्त्रायिणे नमो द्यावापृथिवीभ्याम् Vāj.38.12. तन्त्रिन् a. 1 Having threads, made of threads. -2 Having chords or wires (as a lute). -3 Having a Tantra, or following one. -m. 1 A musician. -2 A soldier. n. An act having a group of subsidiaries common with some other act, a main act (प्रधानकर्म); तन्त्रीणि प्रधानानि । ŚB. on MS.12.1.1. -Comp. -समवायः Simultaneity of (several) main acts; तन्त्रिसमवाये चोदनातः समानानामैकतन्त्र्यम्˚ MS.12.1.1.तन्त्रिः न्त्री f. 1 A string, cord; न लङ्घयेद्वत्सतन्त्रीम् Ms.4.38. -2 A bow-string. -3 The wire of a lute; इमास्तन्त्रीः सुमधुराः Rām.7.93.13; तन्त्रीमार्द्रां नयनसलिलैः सारयित्वा कथंचित् Me.88. -4 A sinew. -5 A tail. -6 A young woman having peculiar qualities. -7 A lute. -8 N. of the plant Amṛitā. -Comp. -भाण्डम् the Indian lute. -मुखः peculiar position of the hand. तन्त्रिल a. Occupied with the affairs of government; त्वं तन्त्रिलः सेनापती राज्ञः प्रत्ययितः Mk.6.16/17. तन्त्रेण (Instr. used adv.) Simultaneously. (Opp. पर्यायेण; द्वितीया च विभक्तिस्तन्त्रेणोभाभ्यां संबध्यते । ŚB. on MS.6.1.51; पर्यायेण क्रियायामेवं दोषः । तन्त्रेण तु क्रियायां भवति क्वचित् संभवः । ŚB. on MS.6.2.2.

तन्तुः [तन्-तुन्] 1 A thread, cord, wire, string, line; चिन्तासंततितन्तु Māl.5.1; Me.7. -2 A cob-web R.16.2. -3 filament; विसतन्तुगुणस्य कारितम् Ku.4. 29. -4 An offspring, issue, race; स्वमायया$वृणोद्गर्भं वैराट्याः कुरुतन्तवे Bhāg.1.8.14; Mb.6.43.98. -5 A shark. -6 The Supreme Being; Bhāg.8.16.31. -7 A snare, fetter (पाश); ते तानावारयिष्यन्ति ऐणेयानिव तन्तुना Mb.5. 57.41. -Comp. -करणम् spinning. -कार्यम् a web. -काष्ठम् a piece of wood or brush used by weavers for cleaning threads. -कीटः a silk-worm. -कृन्तनम् cutting off the propagation of a family; तन्तुकृन्तन यन्नस्त्वमभद्रमचरः पुनः Bhāg.6.5.43. -नागः a (large) shark. -निर्यासः the palmyra tree. -नाभः a spider. -पर्वन् n. the anniversary of the day of full-moon in the month of Srāvaṇa when Krisna was invested with the sacred thread. -भः 1 the mustard seed. -2 a calf. -वर्धनः'increasing the race', N. of Viṣṇu, also of Śiva. -वाद्यम् any stringed musical instrument. -वानम् weaving. -वापः 1 a weaver. -2 a loom. -3weaving. -वायः 1 a spider. -2 a weaver; तन्तुवायो दशपलं दद्यादेकपलाधिकम् Ms.8.397; तन्तुवायास्तुन्नवायाः ... Śiva. B.31.19. -3 weaving. ˚दण्डः a loom. -विग्रहा a plantain.-शाला a weaver's workshop. -संतत a. woven, sewn. (तम्) woven cloth. -संततिः f., -संतानः weaving. -सारः the betel-nut tree.

Mantra (Sanskrit मंत्र) means a sacred utterance, numinous sound, or a syllable, word, phonemes, or group of words believed by some to have psychological and spiritual power. (Jan Gonda (1963), The Indian Mantra, Oriens, Vol. 16, pages 244-297). Mantras come in many forms, including ṛc (verses from Rigveda for example) and sāman(musical chants from the Sāmaveda for example). Mantras are mostly meaningful linguistic instruments of mind. man- "to think" (also inmanas "mind") and the suffix -tra, designating tools or instruments, hence a literal translation would be "instrument of thought". (Frits Staal (1996), Rituals and Mantras, Rules without meaning, Motilal Banarsidass). Mantra is general name for the verses, formulas or sequence of words in prose which contain praise, are believed to have religious, magical or spiritual efficiency, which are meditated upon, recited, muttered or sung in a ritual, and which are collected in the methodically arranged ancient texts of Hinduism.(Jan Gonda (1975), Vedic Literature (Samhitäs and Brähmanas), (HIL I.I) Wiesbaden: OH; also Selected Studies, (4 volumes), Leiden: E. J. Brill)

मनुः manuḥ [मन्-उ Uṇ.1.1] A prayer, sacred text or spell (मन्त्र); मनुं साधयतो राज्यं नाकपृष्ठमनाशके Mb.13.7.18. -7 (pl.) Mental powers; देहो$सवो$क्षा मनवो भूतमात्रा नात्मानमन्यं च विदुः परं यत् Bhāg.6.4.25. मन्त्र् mantr1 Ā. (मन्त्रयते, but sometimes मन्त्रयति also, मन्त्रित) 1 To consult, deliberate, ponder over, hold consultation, take counsel; एतान् सर्वान् समानीय मन्त्रयित्वा च लक्ष्मण Rām.7.91.3; न हि स्त्रीभिः सह मन्त्रयितुं युज्यते Pt.5; Ms.7.146. -2 To advise, counsel, give advice; युद्धे विक्रमतश्चैव हितं मन्त्रयतस्तथा Rām.6.115.8; अतीतलाभस्य च रक्षणार्थं ...... यन्मन्त्र्यते$सौ परमो हि मन्त्रः Pt.2.182. -3 To consecrate with sacred texts, enchant with spells or charms. -4 To say, speak, talk, mutter; किमपि हृदये कृत्वा मन्त्रयेथे Ś.1; किमेकाकिनी मन्त्रयसि Ś.6; हला संगीतशाला- परिसरे$वलोकिताद्वितीया त्वं किं मन्त्रयन्त्यासीः Māl.2.

 

मन्त्रः mantrḥ [मन्त्र्-अच्] 1 A Vedic hymn or sacred prayer (addressed to any deity), a sacred text; (it is of three kinds:-- it is called ऋच् if metrical and intended to be loudly recited; यजुस् if in prose and muttered in a low tone; and सामन् if, being metrical, it is intended for chanting). -2 The portion of the Veda including the Samhitā and distinguished from the Brāhmaṇa; q. v. -3 A charm, spell, an incantation; सो$हमस्मि मन्त्र- सिद्धः Dk.54; न हि जीवन्ति जना मनागमन्त्राः Bv.1.111; अचिन्त्यो हि मणिमन्त्रौषधीनां प्रभावः Ratn.2; R.2;32;5.57. -4 A formula (of prayer) sacred to any deity, as ओं नमः शवाय &c. -5 Consultation, deliberation, counsel, advice, resolution, plan; तस्य संवृतमन्त्रस्य R.1.2; मन्त्रः प्रतिदिनं तस्य बभूव सह मन्त्रिभिः 17.5; Pt.2.182; Ms.7.58; मन्त्रपूर्वाः सर्वारम्भाः Kau. A.1.15; also पञ्चाङ्गो मन्त्रः. -6 Secret plan or consultation, a secret; मन्त्रो योध इवाधीरः सर्वाङ्गैः संवृतैरपि Śi.2.29. -7 Policy, statesmanship. -8 A mean, contrivance; किं तु मन्त्रं प्रदास्यामि यो वै तान् निहनिष्यति Rām.7.6.1. -9 N. of Viṣṇu. -1 of Śiva. -11(In astrol.) The fifth mansion. -Comp. -अक्षरम् a syllable in a spell. -अधिकारः business of council meetings; Kau. A.1.15. -अधिराजः supreme over all spells. -आराधनम्endeavouring to obtain by spells or incantations; मन्त्राराधनतत्परेण मनसा नीताः श्मशाने निशाः Bh.3.4. -उक्त a. mentioned in a hymn. -उदकम्, -जलम्, -तोयम्, -वारि n. water consecrated by means of spells, charmed water. -श्रुतिः a consultation overheard. -संस्कारः any Saṁskāra or rite performed with sacred texts; अनृतावृतुकाले च मन्त्रसंस्कारकृत् पतिः Ms.5.153. -सूत्रम् a charm fastened on a string. -स्नानम् the recitation of particular texts as a substitute for ablution. -स्पृश् a. obtaining (anything) by means of spells. -हीन a. destitute of or contrary to sacred hymns.मन्त्रणम् णा [मन्त्र् ल्युट्] 1 Deliberation, consultation; न ते$स्त्यकार्यं मतिपूर्वमन्त्रणे Rām.5.48.5. -2 Advising, counselling; 'गर्वी खर्व ...... मन्त्रणायन्त्रितः' Stotra.मन्त्रणकम् Invitation; Buddh.मन्त्रित p. p. [मन्त्र्-क्त] 1 Consulted. -2 Counselled, advised; कच्चित् ते मन्त्रितो मन्त्रो राष्ट्रं न परिधावति Rām.2. 1.18. -3 Said, spoken. -4 Charmed, consecrated bymantras. -5 Settled, determined. -तम् Advice, counsel; सुयुद्धं वानराणां च सुग्रीवस्य च मन्त्रितम् Rām.6.112.2.मन्त्रिन् mantrin a. [मन्त्रयते मन्त्र् णिनि] 1 Wise, clever in counsel. -2 Familiar with sacred texts or spells. -3 Ved. Eloquent. -m. 1 A minister, counsellor, a king's minister; अजिताधिगमाय मन्त्रिभिर्युयुजे नीतिविशारदैरजः R.8. 17; Ms.8.1.